СМИСЛАТА НА КРСТОТ ПРЕКУ ТРИТЕ СТЕПЕНИ НА ДУХОВНИОТ ЖИВОТ
~+~
Словото за Крстот е безумство за оние што гинат а за нас кои се спасуваме, сила Божја
(1. Кор. 1, 18).
За крстот и неговата смисла
Човекот, создаден според образот и подобието Божјо, неотповикувајќи се на промислата Божја и своето предназначение, се прелажа по пропадливото и овоземно и отпадна од Бога и вечното. Избркан од рајот во оваа земја која трње и троскот ќе раѓа; и со пот на лицето свое ќе го јаде лебот (2. Мој. 3, 18-19). Тоа значи дека човекот го избра потешкиот пат, кој преку страдание, мака, откажувања и подвиг ќе треба да го стекне она што на почетокот како дар го имаше и го изгуби. Бидејќи беше изгонет од Рајот, односно лишен од благодатта, во неговото срце почнаа да се раѓаат нечисти страсти кои ја заробуваат и задушуваат слободата (просторот) на срцето и сега со пот, односно многу труд и напор треба да се ослободи (исчисти и облагороди).
Целта на нашиот живот е да се соединиме со Бог, а тоа е повторно да ја воспоставиме нашата блиска личносна заедница со Него. Нашиот Господ и Спасител Исус Христос, според Спасителниот Домострој Божји, се воплоти од Светиот Дух и Марија Дева, и стана човек за да го подигне паднатиот образ Божји во човекот и повторно да ја воспостави нарушената заедница помеѓу човекот и Бог. Заради тоа Синот Божји доброволно стана човек, проживеа на земјата, пострада и беше распнат на Крст за да ги земе гревовите на светот и да го подигне првобитниот образ човечки покажувајќи го патот, или поточно ни откри дека Тој е патот, вистината и животот (Јован 14, 6). Светите Отци тоа го нарекуваат „Крст“ или „носење на крст“, според зборовите Христови „Кој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе и нека го земе крстот свој и нека оди по Мене. Зашто, кој сака да ја спаси душата своја, ќе ја загуби; а кој ја загуби душата своја заради Мене и Евангелието, тој ќе ја спаси (Марко 8, 34-35). Заради тоа секој личен животен подвиг (пат) на враќањето кон првосоздадениот човечки образ и негово подигање до подобието Божјо, се нарекува крст, односно носење на својот личен крст.
Смислата на крстот преку трите степени од духовниот живот
Во тој процес светите отци забележуваат три степени. Тоа се трите степени во духовниот живот на човекот:
- Очистување на срцето од страстите
- Просветлување на умот и
- Вподобување или обожение на целата личност човечка
Секој степен или период во тој процес се карактеризира и со свои посебни специфики.
• Првиот степен
На првиот степен од духовниот живот, нашето срце е извалкано (заробено) од страстите, а нашиот ум помрачен. Ние сме робови на гревовите и страстите, односно ние сме станале робови на ѓаволот. Подвигот во овој степен е во борбата за повторното освојување на просторот на срцето и негово ослободување од страстите.
Умот е окото, словесниот дел на човековата душа кој треба да е водач, да го чува срцето чисто и да го насочува кон Бог. На овој степен тој е помрачен за да ги забележи и немоќен да се бори (победи) со страстите кои заради нашиот пад се населиле во срцето. Искушенијата на овој степен доаѓаат одвнатре од нашето острастено срце, „оти од срцето излегуваат лоши помисли, убиства, прељубодејства, блудства, кражби, лажни сведоштва, хули“ (Матеј 15, 19).
Заради тоа, на овој степен ни е неопходен помошник, патеводител. Тоа е духовниот Отец на кого треба да му бидеме послушни и да соработуваме. Самиот лек ни го кажа Господ Исус Христос, најпрво со Својот пример, преку Своето послушание кон Својот Отец и со збор: „Земете го Мојот јарем на себе и поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете мир за душите ваши; Зашто јаремот Мој е благ и бремето Мое е лесно“. (Матеј 11, 28-29), исто и: „Кој сака да врви по Мене, нека се одрече од себе, и нека го земе крстот свој и нека оди по Мене“ (Матеј 8, 34).
Во тој процес на ослободување, исцеление, најпрво треба да освестиме и признаеме дека сме болни, односно паднати и грешни, а потоа да сакаме да се исцелиме и да бидеме трпеливи и издржиме до крај. После падот, гревот толку многу навлегува, завладеува и се поистоветува со човекот, така што таквата состојба му станала „втора природа“ и затоа откажувањето од себе е неминовно за неговото исцеление. Нашиот пад е во умот. Главната причина за падот е гордоста. Според тоа и лекот треба да биде спрема болеста. Умот треба да се потчини и предаде во совршено послушание на духовниот отец и на тој начин да се стави во процес на исцеление. Според тоа колку му се предал и му е послушен, толку ќе биде и исцелен (ослободен).
Крстот што треба да го понесеме во овој период се состои од смирено прифаќање на сите ситуации, околности и личности околу нас што Бог ни ги допушта во нашиот живот, како волја Божја. Да сметаме дека сѐ е од Бога и заради наше спасение. Да претрпиме секого и за сè што ни се случува да ја преземеме вината на себе, сметајќи се себе си за виновни.
За сѐ да му благодариме на Бог. За доброто, но и за лошото. Зашто тоа што нам ни изгледа лошо во суштина е добро. Господ е милостив и секогаш ни дава соодветни лекарства за исцеление на нашата болна душа. Бог кој е апсолутно добар, од Неговата суштина не може да излезе нешто лошо, туку лоши сме ние, лошо е насочена нашата енергија во нас и заради своето себељубие се повредуваме и бидуваме повредувани. Дека е така можете да забележиме од тоа дека за иста ситуација во различен период од духовниот живот различно реагираме, што значи дека проблемот не е надворешен туку внатрешен, внатре во нас.
Крстот го носиме на два начина.
Прво, со волев напор за очистување на срцето, односно доброволно носење на крстот поттикнато од нас самите.
Тоа се состои во секој наш аскетско-исихастички подвиг во исполнувањето на Божјите заповеди и добродетели, послушание, молитва, пост, метании, воздржание, своеволно лишување, редовно посетување и стоење на Богослужбите и секој напор којшто ние доброволно го принесуваме заради Бога и заради нашата заедница со Него.
Второ, преку поднесување на неволни страданија, маки, болести и сл. Тоа е со носење на крстот не по наша волја, туку по Божја волја во смиреното претрпување на сите искушенија допуштени за наше спасение. Смиреното претрпување на навредите, понижувањето, исмевањето, неправедното обвинување, се најдобриот лек за нашата гордост, суета и високо мислење за себе. Ниеден наш волев подвиг, не може толку ефективно да го очисти срцето, колку што смиреното и со благодарност претрпување на неволните страданија. Погледнете ги само мачениците, кои преку ноќ го достигнале совршенството.
Секое правдање и противење во овој подвиг е паѓање. Слегнување од крстот што Господ ни го дава за наше спасение, непиење на лекот и одложување на нашето исцеление. Болеста, сиромаштвото, потчинетоста, световната немоќ и секаква немоќ, се соодветни лекарства за нашето исцеление и подигање на првиот степен од духовниот живот.
Затоа не треба да се правдаме, лутиме или бунтуваме против оние од кого тоа искушение доаѓа, туку со радост да си речеме: Фала ти Боже што се сеќаваш на мене па ме посетуваш. Сѐ што ми се случува е заради моите гревови и за мое подигање (растење) и спасение. Бог сака да ми прости некој мој (заборавен) грев и да ме излекува од некоја заробена страст на душата. Нека е благословено името Господово. Фала ти Боже за сѐ, прости ми Боже за сѐ!
Доживувањата на овие неволни страданија е и најдобар начин за проверка на нашата духовна состојба, односно чистотата на нашето срце.
• Вториот степен
На вториот степен, откако срцето доволно ќе се исчисти од страстите, подвигот се состои во борбата за доочистување на суштината на умот која е во срцето и просветлување на умот.
Сега, бидејќи срцето е доволно очистено, односно ослободено од страстите, ѓаволот повеќе нема власт над него и не може да влијае и искушува одвнатре, тој тоа го прави однадвор, поттикнувајќи други луѓе, како негови орудија за напад.
Подвигот или крстот на овој степен се состои благодарствено претрпување на искушенијата и возвраќање со љубов кон секој од кого доаѓа тоа искушение, посебно спрема непријателите.
И претходно рековме дека тие искушенија најмногу ни помагаат во подвигот на љубовта и духовното восовршување. Секого треба да го гледаме како Христос и свој ближен (брат, сестра) и да го љубиме.
Христос беше распнат со раширени раце за сите и ги прими во Себе во Своето срце. Наша цел е да се вподобиме на Христос, а и Негов образ сме, според тоа и ние треба да бидеме такви. Љубовта кон непријателот е конечно уништување на секоја суета, високо мислење за себе и гордост во нас.
Карактеристично за овој степен е умно-срдечната молитва, која сè уште не е благодатна и потребно е со наша волја и напор да го симнуваме и задржува умот во срцето.
• Третиот степен
Третиот степен на обожување на сета личност човекова, срцето и суштината на умот се чисти и во нив човекољубивиот Господ ја излеа сета полнота на Својата благодат или поточно, повторно се актуализирала крштенската благодат внатре во нас. Подвижникот непрестајно се насладува и напојува од неа и веќе не е од овој свет, туку тој уште сега живее во идниот век. Во неговото срце, уште сега и овде, се зацарило Царството Божјо, а неговиот ум непрестајно пребива во височините Божји.
На овој степен од духовниот живот како и да нема искушенија. Не дека нема искушенија, затоа што со напредувањето во духовниот живот и големината на искушенијата се зголемуваат и тие стануваат поочигледни и директни од ѓаволот, но сега, заради неизмерната благодат што подвижникот ја поседува, тие како и да не постојат. Ѓаволот станува како алатка за вежбање во рацете на подвижниците, преку кои тие напредуваат во своето восовршување. Можноста за пад не е исклучена и на овој степен од духовниот раст, зашто сега демонот напаѓа директно, но скоро е невозможна. Крстот на овој степен се состои од благодатно и благодарствено поднесување на сѐ и љубов кон сите, без исклучок и молитвата и плачот за целиот свет.
Смислата на крстот е само во Црквата
Крстот има свое вистинско значење само во Црквата. Според тоа и носењето на крстот, односно целиот подвиг е возможен само во Црквата. Светите отци велат дека надвор од Црквата, надвор од светата Литургија, нема спасение. Нема исцеление надвор од Црквата без Христос и секое страдание добива смисла само во Црквата. Црквата како тело Христово и како соборна заедница на добродетелен свет живот во Христос.
подготви: о. Гаврил,
игумен на манастирот „Свети Климент Охридски“
Кинглејк, Мелбурн, Австралија
